U priličnom sam zakašnjenju sa ovim tekstom, ali imam itekako dobre razloge za to. Oni su valjda očigledni, putovanje mi je pružilo toliko utisaka, toliko lijepih stvari koje konstantno okupiraju moje vrijeme, da nisam bio u mogućnosti da sjednem i stavim ih na papir. Ipak, ono glavno je zapamćeno u crticama, tako da se sada iskustva mogu lagano preslikavati na zamišljenu bijelu površinu jedinica i nula kompjuterskog sistema.
Bolonjskom Deklaracijom se naziva zajedničko saopštenje evropskih ministara obrazovanja, izdato 19-og juna 1999. godine u Bolonji, kojim se utire put zajedničkom evropskom obrazovnom sistemu u visokom školstvu. Uticaj sistema, popularno prozvanog „Bolonja“, je vidljiv svima koji su u poslednjih 5-6 godina počeli studije na univerzitetu u bilo kojoj evropskoj zemlji (u nekim zemljama, radi se i o nešto većem periodu). Obavezna prisustva, bodovanje svega i svačega, sistem koji više nalikuje osnovnoj školi i nerijetka drastična smanjenja ili povećanja gradiva, su samo neki od promjena koje je „Bolonja“ uvela u živote studenata.
Sam grad, koga karakteriše crvena cigla i zemljana atmosfera nalik određenim djelovima Rima, nije slučajno odabran kao mjesto potpisivanje takve deklaracije. U Bolonji se nalazi najstariji svjetski univerzitet, čiji se počeci datuju do 1088-e godine, i kroz čije sale su prošli velikani kao što su Dante, Petrarka, Kopernik, Markoni i Eko, pa je logično da su evropski ministri smatrali da takva lokacija daje mnogo veću težinu njihovom procesu. Vidjevši Bolonju i upoznavši se sa pričom o njenom univerzitetu, mogu samo da kažem da nisu mogli više promašiti u izboru lokacije.
Najstariji evropski univerzitet, Univerzitet u Bolonji, je nastao potpuno suprotno od deklaracije koja se ugurala u njegovu sijenku. Smatra se da je do njega došlo spontano, kroz nešto duži vremenski period, i da su u njegovom osnivanju učestvovali mnogi. U Bolonji u XI vijeku je postojao zakon koji je nametao kolektivnu kaznu strancima. Suština zakona je bila da, ako pripadnik nekog naroda izvši određen zločin, svi pripadnici tog naroda bivaju kažnjeni. Zbog tako drakonskih mjera, stranci koji su u tom vremenu živjeli u Bolonji su se organizovali u grupe koje su se međusobno pomagale u potrebi da izbjegnu ovakve kazne. Te grupe su vremenom zapošljavale učene ljude Bolonje kao svoje učitelje, i dalje, kako su grupe rasle i međusobno se udruživale, njihov uticaj u gradu je rastao. Kada su se ove različite narodnosti konačno ujedinile kroz universitas imale su izrazitu političku snagu u gradu, obzirom da bi određivanje samo jedne kolektivne kazne dovelo do toga da svi oni zajedno napuste Bolonju i tako joj odreknu popriličnu sumu novca koju je grad kroz učitelje dobijao. Tako je došlo do ukidanja kolektivne kazne i može se reći da formalnog priznavanja snage i važnosti univerziteta. Istakao sam na početku da su evropski zvaničnici promašili sa izborom grada baš zbog istorije nastajanja univerziteta, koji je nastao zajedničkim željama pojedinaca koje je državna institucija šikanirala, a ne javnim dekretima, koji je pokazao nezavisnost ljudi koji žele znanje i ukazao na njihovu mogućnost da igraju važnu ulogu prema institucijama grada/države. Bolonjska Deklaracija i način na koji se implementira (naročito kod nas) pokazuje da znanje i ljudi od knjige nisu važni koliko je važna hiperprodukcija usko specijalizovanog kadra da popuni već predodređena mjesta i da pročita usko ograđene stranice. I dok bi ovakva strategija možda imala smisla za neke profesije, moramo sumnjati u dobre namjere zakonodavaca kada vidimo da su isti sistem, koji određuje broj zadatih strana prema broju časova predavanja, implementirali na isti način i na pravnom i na ekonomskom i na filološkom i na filozofskom i na poljoprivrednom i na hemijskom fakultetu. Reći da je isti način za spremanje kadra jednog sudije, jednog lingviste, jednog filozofa i jednog hemičara, predstavlja potpunu ludost. Tako recimo na filozofskom fakultetu u Nikšiću, među obaveznom literaturom imate svega pedesetak strana Kanta i Hegela, ali imate 3 pedagoško-prosvjetna predmeta, dok na beogradskom filozofskom nemate obavezu da čitate kapitalno djelo kakvo je Aristotelova Metafizika, ali ćete imati drugi strani jezik. Tako implicirate da je važnije diplomiranog filozofa spremiti za učionicu, iako to nije njegovo primarno zanimanje, istovremeno mu oduzimajući predstavljanje najvažnijih filozofskih djela, što samo znači da želite profesore, a ne filozofe, ljude koji razmišljaju o svemu. A što se paradoksa u Beogradu tiče, o tome što manje, to bolje. Ovakvih promašaja ima svuda, ali meni je najbliža moja struka.
Najavio sam u prošlom tekstu da ovi tekstovi neće biti čisti putopisi, već utisci koji su gradovi, direktno ili indirektno ostavili na mene. Što se Bolonje tiče, ona je u umovima svih studenata XXI vijeka povezana sa pomenutom deklaracijom i procesom koji je radikalno promjenio njihovo visoko obrazovanje. Obzirom da i sam pripadam toj generaciji (iako prolazi i čitava godina od kada sam izgubio status studenta i prešao u status „ozbiljnog“), dolazak u Bolonju je učinio da mi je konstantno na pameti pomenuta deklaracija i da sam grad gledao tim očima. Mogao sam zaključiti samo sledeće, da je „Bolonjska deklaracija“ toliko bitna i smislena prema tome šta Bolonja i njen univerzitet predstavljaju koliko bilo koja izjava koju ja ostavim. Moja Bolonjska deklaracija zato može biti vezana za to da grad, zbog spleta malih ulica i trgova po centru i preovlađujuće crveno-zemljane boje djeluje kao relikt prošlog vremena, spremno da postane jedan spomenik, jedna imitacija života kakav je nekad bio. Može biti i to da je grad zapravo sušta suprotnost gorenavedenom, ali da malo koji grad zapadne Evrope podjednako živi svim danima u nedjelji, a da je za Bolonju, nedjelja dan kada se ne živi i kada turisti zadobiju osjećaj sličan mome. Naravno, moja deklaracija može biti i nešto potpuno površno, kao recimo to da hotel ne može pretendovati da bude ozbiljan (što je naš pokušavao da učini) a da deset puta dnevno pušta Call Me Maybe, jer i jedna takva deklaracija ima podjednako veze s duhom Bolonje i njenog univerziteta koliko i ona bitna, evropska.